Czasownik jest samodzielną, odmienną częścią mowy, która odpowiada na pytania: co robi? co się z nim dzieje? w jakim jest stanie?. W zdaniu pełni on funkcję orzeczenia.
Podział czasowników
Czasowniki możemy podzielić na różne grupy, w zależności od przyjętego kryterium. Najbardziej znany jest podział na czasowniki dokonane (czynność została zakończona, np. zaśpiewałam) i niedokonane (czynność nadal trwa, np. śpiewam).
Czasowniki możemy również podzielić na czynnościowe (nazywają czynności, np. mówić) i stanowe (nazywają stany, np. chorować), a także na przechodnie (mogą tworzyć stronę bierną, np. skończyć) i nieprzechodnie (nie mogą tworzyć strony biernej, np. iść).
Osobną grupę stanowią czasowniki posiłkowe być i zostać, które nie mają samodzielnej funkcji w zdaniu.
Odmiana
Czasownik odmienia się przez:
- osoby i liczby – 1. osoba lp – ja, 2. osoba lp – ty, 3. osoba lp – on, ona, ono, 1. osoba lm – my, 2. osoba lm – wy, 3. osoba lm – oni, one, np. mówię, mówisz, mówił, mówiliśmy, mówiliście, mówili;
- czasy – teraźniejszy, przeszły i przyszły, np. śpiewam, śpiewałem, zaśpiewam;
- rodzaje – męski, żeński i nijaki (w liczbie pojedynczej), męskoosobowy i niemęskoosobowy (w liczbie mnogiej), np. spał, spała, spało, spali, spały;
- tryby – oznajmujący, rozkazujący i przypuszczający, np. przeczytałem, przeczytaj, przeczytałbym;
- strony – czynną, bierną i zwrotną, np.:
Ola przekonała Alę.
Ala została przekonana przez Olę.
Ala przekonała się.
Nieosobowe formy czasownika
Czasownik może też przybierać nieosobowe formy – nie wiadomo wówczas, kto jest wykonawcą czynności. Należą do nich:
- bezokoliczniki, np. pisać, mówić, śpiewać, robić, tańczyć;
- formy zakończone na -no, np. zrobiono, wykonano, powiedziano, umyto, wyleczono;
- imiesłowy przymiotnikowe: czynne, np. mówiący, pytająca, czytające, i bierne, np. mówiony, pytana, czytane;
- imiesłowy przysłówkowe: uprzednie, np. powiedziawszy, przeczytawszy, zrobiwszy, i współczesne, np. mówiąc, czytając, robiąc.
Komentarze