Czasownik

Czasownik jest samodzielną, odmienną częścią mowy, która odpowiada na pytania: co robi? co się z nim dzieje? w jakim jest stanie? W zdaniu pełni najczęściej funkcję orzeczenia. Za jego pomocą wyraża się czynność lub stan.

Podział czasowników

Czasowniki możemy podzielić na różne grupy, w zależności od przyjętego kryterium. Najbardziej znany jest jednak podział na:

• czasowniki dokonane, które oznaczają, że czynność została zakończona, np. zaśpiewałam;

• czasowniki niedokonane – wskazują, że czynność nadal trwa, np. śpiewam.

Czasowniki możemy również podzielić na czynnościowe (nazywają czynności, np. mówić) i stanowe (nazywają stany, np. chorować), a także na przechodnie (mogą tworzyć stronę bierną, np. skończyć) i nieprzechodnie (nie mogą tworzyć strony biernej, np. iść).

Osobną grupę stanowią czasowniki posiłkowe być i zostać, które nie pełnią samodzielnej funkcji w zdaniu.

Odmiana czasowników

Czasowniki odmieniają się przez:

• osoby i liczby, np. 1. osoba lp – ja mówię; 2. osoba lp – ty mówisz; 3. osoba lp – on, ona, ono mówi; 1. osoba lm – my mówimy; 2. osoba lm – wy mówicie, 3. osoba lm – oni, one mówią;

• czasy – teraźniejszy, np. śpiewam; przeszły, np. śpiewałem, i przyszły, np. zaśpiewam;

• rodzaje – w liczbie pojedynczej: męski, np. spał; żeński, np. spała, i nijaki, np. spało; w liczbie mnogiej: męskoosobowy, np. spali, i niemęskoosobowy, np. spały;

• tryby – oznajmujący (stwierdzenie istnienia jakiegoś stanu rzeczy), np. przeczytałem; rozkazujący (polecenie wykonania czegoś), np. przeczytaj, i przypuszczający (wyrażenie przypuszczenia, niezdecydowania), np. przeczytałbym;

• strony – czynną (mówiącą o aktywności podmiotu), np. Ola przekonała Alę; bierną (określającą stan podmiotu lub czynność, której został poddany), np. Ala została przekonana przez Olę, i zwrotną (w niej podmiot jest jednocześnie odbiorcą i wykonawcą czynności), np. Ala przekonała się.

Nieosobowe formy czasowników

Czasowniki mogą też przybierać nieosobowe formy, czyli takie, które nie wskazują, kto jest wykonawcą czynności. Należą do nich:

• bezokoliczniki, np. pisać, mówić, śpiewać, robić, tańczyć;

• formy zakończone na -no, np. zrobiono, wykonano, powiedziano, umyto, wyleczono;

• imiesłowy przymiotnikowe: czynne, np. mówiący, pytająca, czytające, i bierne, np. mówiony, pytana, czytane;

• imiesłowy przysłówkowe: uprzednie, np. powiedziawszy, przeczytawszy, zrobiwszy, i współczesne, np. mówiąc, czytając, robiąc.