W języku polskim części mowy dzieli się na odmienne i nieodmienne. Nieodmienne części mowy to: przysłówek, przyimek, spójnik, partykułę i wykrzyknik.
Przysłówek
Przysłówek w zdaniu występuje najczęściej w funkcji okolicznika (a więc określenia), oznaczającego procesy, właściwości, cechy, okoliczności czynności oraz jakość. Odpowiada na pytania: jak? gdzie? kiedy?
Przykłady:
Kasia wygląda dziś (jak?) uroczo.
Spotkaliśmy się (gdzie?) niedaleko.
Spektakl odbędzie się (kiedy?) jutro.
Zgodnie z podstawową (dotyczącą pochodzenia) klasyfikacją przysłówki dzielimy na:
- pochodne - tworzymy je od przymiotników, np. pięknie (od przymiotnika piękny), lub rzeczowników, np. mądrze (od rzeczownika mądrość), poprzez dodanie końcówki -e lub -o;
- pierwotne - niepochodzące od innych części mowy, np. wczoraj, daleko, wszędzie.
Warto wiedzieć, że przysłówki tworzone od przymiotników zwykle podlegają stopniowaniu.
Przykłady:
lekko, lżej, najlżej (stopniowanie proste)
interesująco, bardziej interesująco, najbardziej interesująco (stopniowanie opisowe)
źle, gorzej, najgorzej (stopniowanie nieregularne)
Przyimek
Funkcją przyimka jest wskazanie związku między innymi wyrazami. Wyróżnia się przyimki:
- proste, np. bez, dla, do, od, ku, o, w, z, po, za, pod, przy, między, przez;
- złożone, np. znad, ponad, poza, poprzez, spod, spoza, zza, spośród, pomiędzy.
Przyimki występują jako niesamodzielne części mowy. Mogą też tworzyć wyrażenia przyimkowe w połączeniu z rzeczownikami, przysłówkami, liczebnikami i zaimkami, otrzymują wówczas nowe znaczenie, np. beze mnie, nad wyraz, bez liku, poza mną, znad morza.
Spójnik
Spójnik to samodzielna część mowy, która łączy dwa zdania, wyrażenia, zwroty lub wyrazy.
Wśród spójników możemy wyróżnić:
- podrzędne, czyli takie, które łączą zdanie nadrzędne z podrzędnym, np. bowiem, jeżeli, ponieważ;
- współrzędne, łączące zdania współrzędne lub pojedyncze wyrazy.
Spójniki współrzędne dzieli się na kilka kategorii:
- łączne, np. i, oraz;
- rozłączne, np. albo, lub, bądź;
- wyjaśniające, np. czyli, mianowicie;
- wynikowe, np. dlatego, zatem;
- wykluczające, np. ani, ni;
- przeciwstawne, np. zaś, jednak, natomiast.
Należy pamiętać, że niektóre spójniki (w zależności od kontekstu) mogą pełnić funkcję podrzędnych i nadrzędnych.
Partykuła
Podstawowymi funkcjami partykuły są: wzmocnienie oraz modyfikacja. Partykuły najczęściej wyrażają emocje osoby mówiącej. Mogą stanowić zarówno samodzielne wyrazy, jak i być cząstką innych wyrazów.
Partykuły wzmacniające są zwykle zakończeniem czasownika. Zalicza się do nich końcówki -że, -ż (występujące po samogłoskach) i -ć, np. zróbże, gdzież, ponoć.
Do partykuł modyfikujących należą z kolei wszelkie określenia pytania, życzenia, przypuszczenia, rozkazu i zaprzeczenia, np. no, niech, bądź, by, bym, tak, tam, bodaj, lada, byle.
Wykrzyknik
Wykrzykniki to samodzielne części mowy, które przede wszystkim służą ujawnianiu emocji lub naśladowaniu dźwięków.
Istnieje wiele klasyfikacji wykrzykników: ze względu na funkcję, pochodzenie, znaczenie itp. Jednak najprościej mówiąc, możemy je podzielić na:
- wyrażające uczucia, np. ach, brawo, auć, olaboga, ojej, pycha, rany, rety;
- wyrażające wolę (rozkaz, powitanie, prośbę itp.), np. kici, ejże, hej, pa;
- dźwiękonaśladowcze, np. bach, chlup, fru, dryń, pstryk;
- apelatywne (mogą wchodzić w związki składniowe z innymi wyrazami), np. adios, ależ, biada, czuwaj, pardon, proszę, precz.
Warto wiedzieć, że część wykrzykników może być jednocześnie przyporządkowanych do kilku kategorii.
Komentarze