Jakie są zasady pisowni Ó i U? We współczesnej polszczyźnie głoska U ma dwie formy zapisu. Mowa tu o Ó (zwanym często „o kreskowanym” lub „u zamkniętym”) oraz U (zwanym „u otwartym”). Taki stan rzeczy wynika ze zmian historycznych. Obecnie mimo różnej pisowni wymawia się je tak samo.
Ó – zasady pisowni
Kiedy pieszemy Ó? Otóż:
- gdy dochodzi do jego wymiany na O bądź E w formach fleksyjnych lub pokrewnych, np. wór – worem, lód – lodu, pióro – pierze, plótł – pleść;
- w rdzeniach czasowników jednokrotnych (oznaczających czynność lub stan mające jednorazowy przebieg), gdy wymienia się na A w czasownikach wielokrotnych (oznaczających czynności lub stany, które się powtarzają), np. mówić – mawiać, zwrócić – zwracać, przewrócić – przewracać;
- przyrostku -ów będącym końcówką dopełniacza liczby mnogiej rzeczowników rodzaju męskiego, np. komputerów, samochodów, zeszytów;
- przyrostkach -ów, -ówka, -ówna, np. Kraków, Raków, kartkówka, żarówka, Nowakówna (wyjątkami są wyrazy: zasuwka, wsuwka, skuwka, zakuwka, okuwka, odkuwka, przesuwka, ponieważ zawarte w nich U nie jest częścią przyrostka, lecz rdzenia wyrazu: zasuwać, wsuwać, skuwać, zakuwać, okuwać, przesuwać);
- na początku niektórych wyrazów, np. ósmy, ósemka, ówdzie, ówczesny;
- w wielu wyrazach, w których występowanie Ó da się uzasadnić historycznie, ale nie warunkują tego zasady ortograficzne, dlatego ich pisownię należy po prostu zapamiętać, np. chór, góra, król, róża, córka itd.
Należy pamiętać o tym, że Ó nigdy nie występuje na końcu wyrazu. W tym miejscu może się jednak pojawić obca litera o tym samym wyglądzie (zwykle można ją spotkać w nazwach własnych), np. Joan Miró.
U – zasady pisowni
Kiedy piszemy U? Otóż:
- w wielu przyrostkach: -uch, -uchna, -uchny, -ula, -ulek, -uleńka, -ulka, -ulo, -unek, -unia, -unio, -uńcia, -us, -usia, -uszek, -uszka, -uszko, -uś, -uśki, -utki, np. dzieciuch, córuchna, leciuchny, matula, księżulek, matuleńka, koszulka, mężulo, rachunek, komunia, dziadunio, córuńcia, dzikus, Martusia, paluszek, kaczuszka, serduszko, dzidziuś, maluśki, skromniutki;
- w formach czasu teraźniejszego zakończonych na -uję, -ujesz, -ujemy, -ujecie, np. dziękuję, pakuję, dziękujesz, pakujesz, dziękujemy, pakujemy, dziękujecie, pakujecie;
- na początku i na końcu wielu wyrazów, np. uwaga, udo, uczynek, zamku, ganku, poranku;
- we wszystkich wyrazach, kiedy pisownia Ó nie ma uzasadnienia, np. rura, bluszcz, chrust, pusta, kura itd.
Warto zapamiętać, że w czasownikach kuć, psuć i snuć także napiszemy U, chociaż są spokrewnione ze słowami kowal, psować (forma dawna) i osnowa. Mamy tu do czynienia z prasłowiańską obocznością u : -ow. Bardzo dobrze widoczna jest ona w czasownikach zakończonych w bezokoliczniku na -ować, które w czasie teraźniejszym przyjmują np. końcówkę -uję. Przykład: hamować : hamuję.
Wszystko zrozumiałe? W takim razie sprawdź się i zrób zadanie!
Komentarze