Myślnik jest znakiem interpunkcyjnym, który w druku przybiera formę długiej, poziomej kreski: „—” (coraz częściej stosuje się także zapis w postaci krótszej kreski, tzw. półpauzy: „–”). W tekście pełni przede wszystkim funkcję prozodyczną, czyli służy do zaznaczenia przerwy w wypowiedzi, zawieszenia głosu itp. Jego użycie warunkują liczne zasady, które należy poznać, aby uniknąć popełniania błędów.
Zasady użycia myślnika
Myślnika używamy:
- by zaznaczyć domyślny człon zdania, np. W poniedziałek czułem się źle, we wtorek — lepiej;
- przed wyrażeniem, które ujmuje w ogólny sposób to, co wcześniej scharakteryzowane zostało w sposób szczegółowy, np. Wielozadaniowe telefony i tablety, kompaktowe laptopy, inteligentne zegarki — nowoczesna technologia oferuje coraz więcej udogodnień;
- do zaznaczenia momentu zawieszenia głosu, np. Środkiem ulicy toczyły się wozy, beczki, bryczki — tam i na powrót („Lalka”, B. Prus);
- w miejscach, w których pojawia się element nieoczekiwany, zaskakujący odbiorcę (o podniosłym lub neutralnym charakterze), np. Używaj wszystkich środków, od najmniejszej dozy oleju do największej dozy strychniny, a coś ci z tego pomoże, nawet na — nosaciznę. („Lalka”, B. Prus. Wyjaśnienie: nosacizna to choroba odzwierzęca, która przed wprowadzeniem do lecznictwa antybiotyków — 1928 r. — była dla ludzi śmiertelna). Jeżeli ów element nie ma charakteru podniosłego, zaleca się używać wielokropka;
- do zastąpienia czasowników domyślnych (jest, są) przed wprowadzającym orzecznik zaimkiem to, np. Madryt — to stolica Hiszpanii;
- w rozbudowanych zdaniach, aby po dłuższych członach zaznaczyć powrót do głównej myśli, np. Anka, ta szara myszka, którą znałem w dzieciństwie i z którą bawiłem się do upadłego podczas wakacji u babci — wyglądała zjawiskowo;
- by wyodrębnić z wypowiedzenia wtrącenie, np. Jechał wtedy — o ile dobrze zapamiętałem — czerwonym samochodem. Tego typu wtrącenia (a także uwagi wtrącone) wydziela się za pomocą dwóch myślników. Można to zrobić również za pomocą przecinków lub nawiasów. Warto jednak wiedzieć, że dwa przecinki dają słabszy efekt wyodrębnienia niż dwa myślniki, a dwa nawiasy — mocniejszy;
- by uniknąć dwuznaczności wypowiedzi, np. Przed zawodami skoncentrowany był na jednym — zwycięstwie;
- w wyliczeniach, kiedy kolejne podpunkty rozpoczynają się właśnie od myślnika.
Myślnik a relacje między dwoma wyrazami lub wartościami
Myślnika używamy także do wyrażania relacji między dwoma wyrazami i wartościami. Stawiamy go:
- między wyrazami o znaczeniach przeciwstawnych, np. ciepło — zimno;
- między wyrazami oznaczającymi początek i koniec jakiegoś odcinka, np. trasa Warszawa — Poznań;
- jako znak zastępujący wyraz przeciwko, np. mecz Wisła — Legia;
- między liczbami oznaczającymi wartości przybliżone, np. widziałam ten film 2 — 3 razy;
- aby zastąpić określenie od — do, np. wszystkich chętnych prosimy o dokonywanie wpłat w dniach 15 — 20 listopada. Warto pamiętać, że w druku liczby arabskie oznaczające przedział od — do rozdziela się półpauzą bez użycia spacji, np. 1939–1945.
Myślnik w dialogach
Myślnik stosujemy także w dialogach. Każdą wypowiedź bohaterów możemy rozpocząć pojedynczym myślnikiem (nie powtarzamy go). Wtrącenia narratora wyodrębniamy natomiast dwoma myślnikami, np. — Nie kłam pan! — zawołała baronowa. — Przybiegłeś do mnie, śmiejąc się, powiedziałeś, że Stawska ukradła lalkę i że to do niej podobne… („Lalka”, B. Prus).
Myślnik obok innych znaków interpunkcyjnych
Gdy dochodzi do zbiegu myślnika z innym znakiem interpunkcyjnym, stosujemy następujące zasady:
- pomijamy przecinek przed myślnikiem;
- kropkę, wielokropek, pytajnik i wykrzyknik przed myślnikiem pozostawiamy.
Komentarze