Nazwiska obcego pochodzenia – zasady pisowni i odmiany

Zasady pisowni i odmiany nazwisk obcego pochodzenia są dość złożone. Ogólna zasady wskazuje jednak, że tego typu nazwiska powinniśmy odmieniać, jeśli istnieje wzorzec odmiany, który można do danego nazwiska dopasować. Wybór odpowiedniego wzorca zależy od: płci właściciela, jego narodowości oraz zakończenia nazwiska (w formie fonetycznej lub pisemnej).

Nazwiska żeńskie obcego pochodzenia – zasady pisowni i odmiany

Odmianie podlegają tylko nazwiska żeńskie obcego pochodzenia zakończone na -a:

• nazwiska zakończone na -owa, -ewa odmieniają się jak przymiotniki, np. Pugaczowa, Pugaczowej, Pugaczową (tak jak np. piękna, pięknej, piękną itp.);

• pozostałe nazwiska zakończone na -a odmieniają się jak rzeczowniki pospolite o takim samym zakończeniu, np. Fonda, Fondy, Fondą (tak jak np. banda, bandy, bandą).

Nazwiska męskie obcego pochodzenia – zasady pisowni i odmiany

Zasady pisowni i odmiany nazwisk męskich obcego pochodzenia są zależne od pochodzenia danego nazwiska. Poniżej wszystko wyjaśniamy.

Nazwiska angielskie i francuskie - pisownia i odmiana

Zapisując nazwiska angielskie i francuskie, zachowujemy ich oryginalną ortografię. Tylko nieliczna grupa nazwisk ma wariantywną pisownię, czyli oryginalną i spolszczoną, np. Balzac – Balzak, Voltaire – Wolter, Shakespeare – Szekspir.

W odniesieniu do nazwisk angielskich i francuskich stosujemy poniższe zasady odmiany:

• nazwiska zakończone w piśmie na spółgłoskę wymawianą (np. Bush), spółgłoskę niewymawianą (np. Diderot) lub -y po samogłosce (np. Disney) otrzymują polskie końcówki bez apostrofu, np. Bush, Busha, z Bushem, o Bushu; Diderot, Diderota, z Diderotem, o Diderocie; Disney, Disneya, z Disneyem, o Disneyu. Warto pamiętać, że nazwiska zakończone na -ow, -owe, -aw nie odmieniają się w miejscowniku, np. Shaw, Shawa, z Shawem, o Shaw;

• nazwiska zakończone na -e w wymowie (zapisywane jako -é, -ée, -ai, -eu, po których mogą dodatkowo występować niewymawiane -s lub -x) odmieniają się jak przymiotniki, ale w końcówkach przymiotnikowych (-ego, -emu, -im/-ym) odcinamy początkowe samogłoski, np. Debré, Debrégo, z Debrém, o Debrém;

• nazwiska zakończone na -e nieme (czyli takie, którego się nie wymawia) otrzymują polskie końcówki po apostrofie, np. Moore, Moore’a, z Moore’em, o Moorze. Taki sam wzór odmiany mają nazwiska, w których po ­niemym -e występuje spółgłoska, np. Descartes, Descartes’a, z Descartes’em, o Descarcie. Jeśli w którymś przypadku brzmienie głoski kończącej temat nazwiska jest w języku polskim inne niż w języku oryginalnym, pomijamy nieme -e i apostrof (tak jak w miejscowniku podanych w tym podpunkcie nazwisk);

• nazwiska, których temat kończy się na -x, otrzymują polskie końcówki lub zachowują -x, np. Hendrix, Hendriksa, z Hendriksem, o Hendriksie albo Hendrix, Hendrixa, z Hendrixem, o Hendrixie;

• nazwiska zakończone na -a odmieniają się tak samo jak polskie nazwiska zakończone na tę samogłoskę. Co ważne, reguła ta dotyczy wszystkich nazwisk męskich obcego pochodzenia, np. Zola, Zoli, z Zolą, o Zoli, z Zolą;

• nazwiska kończące się w wymowie na -y lub -i po spółgłosce (pisane przez -y, -ie) odmieniają się jak przymiotniki. Z tym, że nazwiska zakończone na -y w dopełniaczu, celowniku i bierniku otrzymują apostrof (np. Murphy, Murphy’ego, Murphy’emu, z Murphym, o Murphym), nazwiska zakończone na -i, -ie apostrofu nie otrzymują (np. Christie, Christiego, Christiemu, z Christiem, o Christiem);

• nazwiska angielskie i francuskie zakończone na -i są zwykle pochodzenia włoskiego i odmieniają się w ten sam sposób.

Nazwiska w liczbie mnogiej, które są zakończone w wymowie na -e, -y, -i lub -ie (zwykle występują przed nimi imiona, nazwy lub tytuły), są nieodmienne, np. państwo Debré, państwu Murphy. Pozostałe nazwiska odmieniają się w liczbie mnogiej tak jak polskie rzeczowniki zakończone na spółgłoskę.

Nazwiska niemieckie - pisownia i odmiana

Nazwiska niemieckie, podobnie jak inne nazwiska obcego pochodzenia, odmieniają się w języku polskim zgodnie z rodzimymi wzorcami odmiany (powinniśmy także zachowywać ich oryginalną pisownię). Oto najważniejsze szczegółowe zasady ich odmiany:

• w nazwiskach zakończonych na -er w przypadkach zależnych pozostawiamy samogłoskę e, np. Schiller, Schillera, z Schillerem, o Schillerze (do wyjątków należą nazwiska dawno przyswojone, w których może wystąpić e ruchome, np. Luter, Lutra, z Lutrem, o Lutrze);

• w nazwiskach zakończonych na -el występuje e ruchome, np. Diesel, Diesla, z Dieslem, o Dieslu;

• nazwiska zakończone na -e oraz -i odmieniają się podobnie jak przymiotniki (nie stosujemy apostrofu, a końcowe -i zostaje zachowane), np. Goethe, Goethego, Goethemu, z Goethem, o Goethem;

• nazwiska zakończone na -au odmieniają się jak polskie rzeczowniki męskie (np. admirał). Wyjątkiem jest miejscownik, w którym się nie odmieniają, dlatego wówczas powinno się poprzedzać je imieniem (odmienionym) lub tytułem, np. Lenau, Lenaua, Lenauowi, z Lenauem, o (Nikolausie) Lenau;

• nazwiska zakończone na -th otrzymują polskie końcówki, ale miejscowniku -th zostaje zastąpione przez -c, np. Roth, Rotha, z Rothem, o Rocie.

Nazwiska włoskie - pisownia i odmiana

Szczegółowe zasady odmiany nazwisk włoskich są następujące:

• nazwiska zakończone na -i odmieniają się jak przymiotniki, np. Paganini, Paganiniego, z Paganinim, o Paganinim. W nazwiskach kończących się na -li przed końcówkami -ego, -emu pomijamy niewymawiane i, np. Botticelli, Botticellego, z Botticellim, o Botticellim;

• nazwiska zakończone na -e także odmieniają się jak przymiotniki, np. Dante, Dantego, z Dantem, o Dantem;

• nazwiska zakończone na -o odmieniają się podobnie jak polskie nazwisko typu Puzio, np. Vico, Vica, z Vikiem, o Vicu. Miejscownik niektórych nazwisk może jednak przyjmować inną formę, np. o Canaletcie (o Puziu).

Nazwiska węgierskie - pisownia i odmiana

W przypadku odmiany nazwisk węgierskich stosujemy następujące zasady:

• nazwiska zakończone na spółgłoskę odmieniają się tak samo jak podobne rzeczowniki polskie, np. Liszt, Liszta, z Lisztem, o Liszcie;

• nazwiska zakończone na -i oraz -y odmieniają się jak polskie przymiotniki, ale przed końcówkami -ego, -emu zachowujemy litery -i oraz -y, a przed końcówkami -im, -ym oraz przed końcówkami liczby mnogiej je pomijamy, np. Ady, Adyego, Adyemu, z Adym, o Adym. Nazwiska spolszczone nie zachowują -i, -y, np. Batory, Batorego, Batoremu, z Batorym, o Batorym;

• nazwiska zakończone w pisowni na -gy, -ly oraz -ny (w wymowie -d', -j, -ń) odmieniają się jak rzeczowniki typu łabędź, dobrodziej, np. Nagy, Nagya, z Nagyem, o Nagyu.

Nieodmienne nazwiska męskie obcego pochodzenia

W polszczyźnie nie odmieniają się następujące nazwiska męskie obcego pochodzenia:

• zakończone dźwiękiem niewystępującym w polszczyźnie (-oi, -au i -ou), np. Dubois (wym. Dibła), Bécu (wym. Beki), Richelieu (wym. Riszelie);

• zakończone na ­-u, -kru, -du, -sku, np. Antonescu (wym. Antonesku), Decroux (wym. Dekru);

• zakończone na akcentowane -o, np. Cocteau (wym. Kokto), Rousseau (wym. Ruso).