Zasady pisowni nazwisk polskich
Nazwiska polskie zapisujemy wielką literą, zgodnie z obowiązującymi normami i zasadami rządzącymi językiem.
W kwestii pisowni nazwisk postaci historycznych warto pamiętać o tym, że nazwiska osób działających przed 1800 r. zapisujemy zgodnie ze współczesną ortografią. Przykłady: Mikołaj Rej, Jan Zamojski. W przypadku osób, których aktywność rozpoczęła się po 1800 r., stosujemy ówczesną pisownie. Przykłady: Stanisław Reymont, Jakub Gieysztor.
Odmiana nazwisk polskich
Ogólne zalecenie dotyczące odmiany nazwisk mówi, że jeśli tylko możliwe jest przyporządkowanie nazwiska jakiemuś wzorcowi odmiany, nazwisko to powinno być odmieniane. Podczas wyboru wzorca można kierować się:
• płcią właściciela nazwiska,
• narodowością właściciela (nazwiska obce mają inne wzorce odmian niż polskie),
• zakończeniem tematu nazwiska lub też jego zakończeniem fonetycznym (wymawianą głoską).
Odmiana i pisownia polskich nazwisk żeńskich
Odmienne są tylko nazwiska żeńskie zakończone na –a. Nazwiska żeńskie zakończone na spółgłoski oraz pozostałe samogłoski są nieodmienne.
W zależność od zakończenia nazwiska funkcjonują różne wzory odmiany:
— nazwiska żeńskie zakończone na –ska, –cka, –dzka, –na, –owa w liczbie pojedynczej i mnogiej odmieniają się według modelu przymiotnikowego (jak np. ładna). Przykłady: Kożuchowska, Kożuchowskiej, Kożuchowską; Dymna, Dymnej, Dymną; Nowakowa, Nowakowej, Nowakową.
— pozostałe nazwiska żeńskie (w tym zakończone na –anka, –ówna, czyli odojcowskie, oraz –ina, –yna) odmieniają się według modelu rzeczownikowego, podobnie jak rzeczowniki pospolite zakończone na –a (np. skakanka, panna). Przykłady: Mniszkówna, Mniszkówny, o Mniszkównie; Bonda, Bondy, Bondę, o Bondzie.
W żeńskich nazwiskach dwuczłonowych (np. Kowalska-Ganda) poszczególne człony odmieniają się zgodnie z zasadami odmian nazwisk jednoczłonowych. Przykład: Kowalskiej-Gandy, Kowalską-Gandą.
Jeżeli oba człony dwuczłonowego nazwiska żeńskiego są nieodmienne, należy poprzedzić takie nazwisko formą sygnalizującą żeńskość, np. pani Kowal-Nowak.
Odmiana i pisownia polskich nazwisk męskich
Polskie nazwiska męskie odmieniają się według wielu wzorów.
— nazwiska zakończone na spółgłoskę odmieniają się według następujących modeli:
• zakończone na spółgłoskę miękką (–ś, –ć, –ź, –dź, –ń) oraz –l, –j odmieniają się jak rzeczowniki męskoosobowe tatunio i dziadunio. Przykłady: Orłoś, Orłosia, Orłosiowi, Orłosiem, o Orłosiu; Liszaj, Liszaja, Liszajowi, Liszajem, o Liszaju.
• zakończone na spółgłoskę –c, –cz, –dż, –sz, –ż (–rz) odmieniają się jak rzeczowniki męskoosobowe piekarz i tokarz. Przykłady: Przybysz, Przybysza, Przybyszowi, o Przybyszu; Łapacz, Łapacza, Łapaczowi, o Łapaczu.
• zakończone na spółgłoskę –k, –g, –ch (–h w przypadku nazwisk obcych) odmieniają się jak rzeczowniki męskoosobowe rolnik i niewolnik. Przykłady: Nowak, Nowaka, Nowakowi, o Nowaku; Pieróg, Pieroga, Pierogowi, o Pierogu.
• zakończone na spółgłoskę twardą (–b, –p, –d, –t, –w, –f, –m, –n, –r, –s, –z, –ł) odmieniają się jak rzeczowniki męskoosobowe student i klient. Przykłady: Mamrot, Mamrota, Mamrotowi, o Mamrocie; Iwan, Iwana, Iwanowi, o Iwanie.
— nazwiska męskie zakończone na samogłoskę –a odmieniają się według następujących modeli:
• zakończone na –a po spółgłosce miękkiej (ś, ć, ź, dź, ń) oraz po l lub j odmieniają się jak rzeczownik rodzaju żeńskiego szyja. Przykład: Okrzeja, Okrzei, Okrzeję.
• zakończone na –a po spółgłosce c, cz, dz, dż, sz, ż (rz) odmieniają się jak rzeczownik żeński tarcza. Przykład: Rajca, Rajcy, Rajcę, o Rajcy.
• zakończone na –a po spółgłosce k, g, ch (h) odmieniają się jak rzeczowniki żeńskie: matka, chatka. Przykład: Loska, Loski, Losce, Loskę.
• zakończone na –a po spółgłosce b, p, d, t, w, f, z, s, r, ł, m, n odmieniają się jak rzeczowniki żeńskie: rada, brona. Przykłady: Duda, Dudy, Dudzie, Dudę, o Dudzie; Wrona, Wrony, Wronie, Wronę, o Wronie.
— nazwiska męskie zakończone na samogłoskę –o odmieniają się według następujących modeli:
• zakończone na –o po spółgłosce ź, ć, ś, dź, ń, j, l odmieniają się jak rzeczowniki pospolite dziadunio i tatunio. Przykład: Pazio, Pazia, Paziowi, z Paziem, o Paziu.
• Zakończone na o po spółgłosce k, g, h (ch) odmieniają się jak rzeczownik pospolity matka. Przykład: Jarko, Jarki, Jarce, Jarkę, z Jarką, o Jarce.
• Zakończone na o po spółgłosce twardej (b, p, t, d, w, f, m, n, r, s, z, l, ł) odmieniają się jak rzeczowniki pospolite rada, brona. Przykłady: Lato, Laty, Latę, Lacie, z Latą.
— nazwiska męskie zakończone na samogłoskę –i odmieniają się jak przymiotnik tani. Przykład: Jankowski, Jankowskiego, Jankowskiemu, Jankowskiego, z Jankowskim.
— nazwiska męskie zakończone na samogłoskę –e odmieniają się podobnie jak przymiotnik trudne. Przykład: Wilke, Wilkego. Wilkemu, Wilke, z Wilkem, o Wilkem. W narzędniku i miejscowniku, co widać w przykładzie, pojawiają się końcówki –em, to jedyna różnica pomiędzy odmianą przymiotnika trudne a odmianą polskich nazwisk męskich zakończonych na –e.
— nazwiska męskie zakończone na samogłoskę –y odmieniają się jak przymiotnik trudny. Przykład: Żelazny, Żelaznego, Żelaznemu, Żelaznego, z Żelaznym, o Żelaznym.
Nazwiska męskie zakończone na –ąb, –eł, –oł mogą odmieniać się na dwa sposoby. W pierwszym nie dochodzi do wymian głosek charakterystycznych dla rzeczowników pospolitych (np. Kozioł, Kozioła, Koziołowi, Kozioła, z Koziołem). W drugim wykorzystywany jest model charakterystyczny dla rzeczowników pospolitych (np. Kozioł, Kozła, Kozłowi, Kozła, z Kozłem).
W przypadku nazwisk jednosylabowych nigdy nie dochodzi do wymian głosek. Przykład: Dąb, Dąba, Dąbowi, Dąba, z Dąbem.
W dwuczłonowych nazwiskach męskich odmianie podlegają oba człony (np. Boy-Żeleński, Boya-Żeleńskiego, o Boyu-Żeleńskim). Wyjątkiem są sytuacje, w których pierwszy człon jest herbem lub przydomkiem. Wtedy pozostaje on nieodmienny. Przykład: Korwin-Mikke, Korwin-Mikkego, Korwin-Mikkemu, o Korwin-Mikkem.
Odmiana polskich nazwisk męskich w liczbie mnogiej
Nazwiska męskie w liczbie mnogiej odmieniają się według następujących wzorców:
— nazwiska zakończone w mianowniku liczby pojedynczej na spółgłoskę oraz samogłoski –a, –e, –o otrzymują w mianowniku liczby mnogiej końcówkę –owie i odmieniają się jak rzeczowniki pospolite rzeczowniki męskoosobowe, np. kapitan. Przykład: Matejko, Matejkowie, Matejków, Matejkom, Matejków, z Matejkami.
W przypadku nazwisk zakończonych na –ąb, –ęł, –oł odmiana, podobnie jak w liczbie pojedynczej, także ma 2 wzorce (np. Koziołowie a Kozłowie).
— nazwiska o formie przymiotnikowej otrzymują w mianowniku liczby mnogiej końcówkę –i albo –y i odmieniają się według modelu przymiotnikowego. Przykłady: Iksiński, Iksińscy, Iksińskich, Iksińskim, Iksińskich, z Iksińskimi, o Iksińskich; Borowy, Borowi, Borowych, Borowym, Borowych, z Borowymi, o Borowych.
Co ważne, nazwiska zakończone na –y mogą mieć w mianowniku liczby mnogiej końcówkę –i lub –owie, np. Duży, Duzi lub Dużowie. Nazwiska zakończone na –owy nie otrzymują końcówki –owie.
W przypadku nazwisk zakończonych na –i, ale niemających formy przymiotnikowej, w mianowniku liczby mnogiej dodawana jest końcówka –owie. Przykład: Boni, Boniowie. Dalsza odmiana przebiega zgodnie z wzorem przymiotnikowym, a więc Bonich, Bonim, Bonich, z Bonimi.
Komentarze