Odmiana nazwisk polskich i ich pisownia to zagadnienia, które przysparzają użytkownikom polszczyzny mnóstwo trudności. Niejednokrotnie mamy kłopot z właściwą odmianą danego nazwiska. Jak uniknąć popełniania błędów? W tym celu wystarczy zapoznać się z poniższymi zasadami.
Pisownia nazwisk polskich
Nazwiska polskie, zarówno żeńskie, jak i męskie, zapisujemy wielką literą, zgodnie z obowiązującymi normami i zasadami rządzącymi naszym językiem. Natomiast jeśli chodzi o nazwiska postaci historycznych, warto pamiętać o tym, że te, które nosiły osoby żyjące przed 1800 r., zapisujemy zgodnie ze współczesną ortografią, np. Mikołaj Rej, Jan Zamojski. A w przypadku osób, których aktywność rozpoczęła się po 1800 r., stosujemy ówczesną pisownię np. Stanisław Reymont, Jakub Gieysztor.
Odmiana nazwisk polskich
Ogólne zalecenie dotyczące odmiany nazwisk mówi, że jeśli tylko możliwe jest przyporządkowanie nazwiska do jakiegoś wzorca odmiany, to powinno być odmieniane. Podczas wyboru wzorca należy kierować się:
-
płcią właściciela nazwiska,
-
jego narodowością,
-
zakończeniem tematu nazwiska lub też jego zakończeniem fonetycznym (wymawianą głoską).
Odmiana i pisownia polskich nazwisk żeńskich
Odmieniają się tylko nazwiska żeńskie zakończone na -a. Nazwiska żeńskie zakończone na spółgłoski oraz pozostałe samogłoski są nieodmienne.
W zależności od zakończenia nazwiska funkcjonują różne wzorce odmiany:
-
nazwiska żeńskie zakończone na -ska, -cka, -dzka, -na, -owa w liczbie pojedynczej i mnogiej odmieniają się według modelu przymiotnikowego, np. Kożuchowska, Kożuchowskiej, Kożuchowską; Dymna, Dymnej, Dymną; Nowakowa, Nowakowej, Nowakową;
-
pozostałe nazwiska żeńskie (w tym zakończone na -anka, -ówna, czyli odojcowskie, oraz -ina, -yna) odmieniają się według modelu rzeczownikowego, podobnie jak rzeczowniki pospolite zakończone na -a, np. Mniszkówna, Mniszkówny, o Mniszkównie; Bonda, Bondy, Bondę, o Bondzie.
W żeńskich nazwiskach dwuczłonowych (np. Kowalska-Ganda) poszczególne człony odmieniają się zgodnie z zasadami odmiany nazwisk jednoczłonowych, np. Kowalskiej-Gandy, Kowalską-Gandą. Jeżeli oba człony dwuczłonowego nazwiska żeńskiego są nieodmienne, należy poprzedzić takie nazwisko formą sygnalizującą żeńskość, np. pani Kowal-Nowak.
Odmiana i pisownia polskich nazwisk męskich
Polskie nazwiska męskie odmieniają się według wielu wzorów. Co ważne, o odmianie danego nazwiska decyduje jego zakończenie.
Nazwiska zakończone na spółgłoskę
Nazwiska zakończone na spółgłoskę odmieniają się według następujących modeli:
-
zakończone na spółgłoskę miękką (-ś, -ć, -ź, -dź, -ń) oraz -l, -j odmieniają się jak rzeczowniki męskoosobowe typu tatunio i dziadunio, np. Orłoś, Orłosia, Orłosiowi, Orłosiem, o Orłosiu; Liszaj, Liszaja, Liszajowi, Liszajem, o Liszaju;
-
zakończone na spółgłoskę -c, -cz, -dż, -sz, -ż (-rz) odmieniają się jak rzeczowniki męskoosobowe typu piekarz i tokarz, np. Przybysz, Przybysza, Przybyszowi, o Przybyszu; Łapacz, Łapacza, Łapaczowi, o Łapaczu;
-
zakończone na spółgłoskę -k, -g, -ch odmieniają się jak rzeczowniki męskoosobowe typu rolnik i niewolnik, np. Nowak, Nowaka, Nowakowi, o Nowaku; Pieróg, Pieroga, Pierogowi, o Pierogu;
-
zakończone na spółgłoskę twardą (-b, -p, -d, -t, -w, -f, -m, -n, -r, -s, -z, -ł) odmieniają się jak rzeczowniki męskoosobowe typu student i klient, np. Mamrot, Mamrota, Mamrotowi, o Mamrocie; Iwan, Iwana, Iwanowi, o Iwanie.
Nazwiska zakończone na samogłoskę -a
Nazwiska męskie zakończone na tę samogłoskę odmieniają się według następujących wzorców:
-
zakończone na -a po spółgłosce miękkiej (ś, ć, ź, dź, ń) oraz po l lub j odmieniają się jak rzeczownik rodzaju żeńskiego szyja, np. Okrzeja, Okrzei, Okrzeję;
-
zakończone na -a po spółgłosce c, cz, dz, dż, sz, ż (rz) odmieniają się jak rzeczownik żeński tarcza, np. Rajca, Rajcy, Rajcę, o Rajcy;
-
zakończone na -a po spółgłosce k, g, ch (h) odmieniają się jak rzeczowniki żeńskie typu matka i chatka, np. Loska, Loski, Losce, Loskę;
-
zakończone na -a po spółgłosce b, p, d, t, w, f, z, s, r, ł, m, n odmieniają się jak rzeczowniki żeńskie typu rada i brona, np. Duda, Dudy, Dudzie, Dudę, o Dudzie; Wrona, Wrony, Wronie, Wronę, o Wronie.
Nazwiska zakończone na samogłoskę -o
W tym przypadku mamy do wyboru następujące wzorce odmiany. Nazwiska:
-
zakończone na -o po spółgłosce ź, ć, ś, dź, ń, j, l odmieniają się jak rzeczownik pospolity wujcio, np. Pazio, Pazia, Paziowi, z Paziem, o Paziu;
-
zakończone na -o po spółgłosce k, g, h (ch) odmieniają się jak rzeczownik pospolity mężczyzna, np. Jarko, Jarki, Jarce, Jarkę, z Jarką, o Jarce;
-
zakończone na -o po spółgłosce twardej (b, p, t, d, w, f, m, n, r, s, z, l, ł) odmieniają się jak rzeczowniki pospolite typu rada i brona, np. Lato, Laty, Latę, Lacie, z Latą.
Nazwiska zakończone na samogłoskę -i
Odmieniają się jak przymiotnik tani, np. Jankowski, Jankowskiego, Jankowskiemu, Jankowskiego, z Jankowskim.
Nazwiska zakończone na samogłoskę -e
Takie nazwiska odmieniają się podobnie jak przymiotnik trudne, np. Wilke, Wilkego, Wilkemu, Wilke, z Wilkem, o Wilkem. W narzędniku i miejscowniku, co widać w przykładzie, pojawia się końcówka -em, to jedyna różnica pomiędzy odmianą przymiotnika trudne a odmianą polskich nazwisk męskich zakończonych na -e.
Nazwiska zakończone na samogłoskę -y
W przypadku nazwisk męskich zakończonych na samogłoskę -y mamy do czynienia z odmianą taką jak przy przymiotniku trudny, np. Żelazny, Żelaznego, Żelaznemu, Żelaznego, z Żelaznym, o Żelaznym.
Nazwiska zakończone na -ąb, -eł, oł
Tego typu nazwiska mogą odmieniać się na dwa sposoby. W pierwszym nie dochodzi do wymian głosek charakterystycznych dla rzeczowników pospolitych (np. Kozioł, Kozioła, Koziołowi, Kozioła, z Koziołem). W drugim wykorzystywany jest model charakterystyczny dla rzeczowników pospolitych (np. Kozioł, Kozła, Kozłowi, Kozła, z Kozłem).
Nazwiska jednosylabowe
W przypadku nazwisk jednosylabowych nigdy nie dochodzi do wymian głosek, np. Dąb, Dąba, Dąbowi, Dąba, z Dąbem.
Nazwiska dwuczłonowe
W dwuczłonowych nazwiskach męskich odmianie podlegają oba człony, np. Boy-Żeleński, Boya-Żeleńskiego, o Boyu-Żeleńskim. Wyjątkiem są sytuacje, w których pierwszy człon jest herbem lub przydomkiem. Wtedy pozostaje on nieodmienny, np. Korwin-Mikke, Korwin-Mikkego, Korwin-Mikkemu, o Korwin-Mikkem.
Odmiana polskich nazwisk męskich w liczbie mnogiej
Nazwiska męskie w liczbie mnogiej odmieniają się według następujących wzorców:
-
nazwiska zakończone w mianowniku liczby pojedynczej na spółgłoskę oraz samogłoski -a, -e, -o otrzymują w mianowniku liczby mnogiej końcówkę -owie i odmieniają się jak rzeczownik pospolity męskoosobowy kapitan, np. Matejko, Matejkowie, Matejków, Matejkom, Matejków, z Matejkami;
-
nazwiska zakończone na -ąb, -eł, -oł o formie przymiotnikowej otrzymują w mianowniku liczby mnogiej końcówkę -i albo -y i odmieniają się według modelu przymiotnikowego, np. Iksiński, Iksińscy, Iksińskich, Iksińskim, Iksińskich, z Iksińskimi, o Iksińskich; Borowy, Borowi, Borowych, Borowym, Borowych, z Borowymi, o Borowych;
-
nazwiska zakończone na -y mogą mieć w mianowniku liczby mnogiej końcówkę -i lub -owie, np. Duży, Duzi lub Dużowie. Nazwiska zakończone na -owy nie otrzymują końcówki -owie;
-
nazwiska zakończone na -i, ale niemające formy przymiotnikowej, w mianowniku liczby mnogiej otrzymują końcówkę -owie, np. Boni, Boniowie. Dalsza odmiana przebiega zgodnie ze wzorem przymiotnikowym, a więc Bonich, Bonim, Bonich, z Bonimi.
Komentarze