Pisownia łączna i rozdzielna

W polskiej ortografii pisownia łączna i rozdzielna opiera się na zasadzie konwencjonalnej (zasada ta dotyczy wyrazów, których pisownia jest uzależniona od pewnych ustaleń, a nie względów fonetycznych, morfologicznych lub historycznych). W zapisie połączeń wyrazowych obowiązuje pisownia rozdzielna. Istnieją jednak pewne wyjątki od tej reguły, opisane poniżej.

Pisownia łączna

Do przywołanych wyjątków, czyli przykładów pisowni łącznej, należą:

• zrosty;

• konstrukcje gramatyczne: pisownia cząstek -bym, -byś, -by, -byśmy, -byście z osobowymi formami czasowników, osobowymi formami czasowników użytymi w funkcji bezosobowej, partykułami, ze spójnikami, w wyrazach porównawczych oraz partykuły nie z przymiotnikami, rzeczownikami, imiesłowami przymiotnikowymi i przysłówkami utworzonymi od przymiotników;

• przymiotniki złożone z członów nierównorzędnych znaczeniowo;

• przyimki złożone z dwóch lub więcej przyimków.

Zrosty

Zrostami nazywamy takie połączenia wyrazowe, które tworzą jeden, samodzielny wyraz, a ich elementy składowe zatraciły swoją niezależność znaczeniową.

We współczesnej polszczyźnie wyróżniamy następujące rodzaje zrostów:

• takie, których pierwszy człon się nie odmienia, np. maminsynek (maminsynka, z maminsynkiem);

• takie, których pierwszy człon się odmienia, np. Białystok (Białegostoku, w Białymstoku);

• takie, których pierwszy człon występuje w dwóch formach – odmiennej i nieodmiennej, np. Wielkanoc (Wielkanocy, Wielkanocą lub Wielkiejnocy, Wielkąnocą).      

Cząstki -bym, -byś, -by, -byśmy, -byście

Wymienione cząstki zawsze zapisujemy łącznie:

• z osobowymi formami czasowników, np. zjadłbym, poszłabyś, napisalibyście, wypiłoby;

• z osobowymi formami czasowników użytymi w funkcji bezosobowej, np. wydawałoby się;

• z partykułami, np. alebym, anibym, jednakbyś, wszakbym;

• ze spójnikami, np. bobyś, alebyście, tobyś, więcbyście;

• w wyrazach porównawczych jakby, jakoby, niby.

Partykuła nie

Partykułę nie piszemy łącznie z:

• rzeczownikami, np. niedyskrecja, nietakt, niechrześcijanin, nieszczęście;

• przymiotnikami, np. nieagresywny, nieprzytulny (wyjątek: konstrukcja, w której ośrodkiem jest spójnik ani, np. kawa nie gorąca ani nie zimna);

• imiesłowami przymiotnikowymi, np. nieoceniony pracownik, nieopisane trudności (wyjątki: wyraźne przeciwstawienia, np. nie siedzący, ale stojący, oraz konstrukcje, w których ośrodkiem jest spójnik ani lub ni, np. nie piszący ani nie czytający);

• przysłówkami utworzonymi od przymiotników, np. niedrogo, nietanio, niebrzydko.

Przymiotniki złożone z członów nierównorzędnych znaczeniowo

Przymiotniki złożone, które składają się z dwóch lub więcej członów nierównorzędnych znaczeniowo, gdzie główne znaczenie zawarte jest w drugim członie, natomiast człon pierwszy go tylko dookreśla, zapisujemy łącznie, np. jasnoniebieski, rzymskokatolicki, czterdziestiosiedmioipółletni, tużpowojenny. 

Przyimki złożone z dwóch lub więcej przyimków

Przyimki, które są złożone z samych przyimków, zapisujemy łącznie, np. spomiędzy, spod, poprzez, sponad, spoza, sprzed.

Dodatkowo w języku polskim łącznie zapisuje się także wszystkie przedrostki z wyrazami pospolitymi, np. międzynarodowy, eksmąż, arcymistrz, hipermarket, minispódniczka, superczuły.

Pisownia rozdzielna

W związku z tym, że w zapisie połączeń wyrazowych obowiązuje pisownia rozdzielna, w przypadkach wykraczających poza opisane wyżej zasady stosujemy właśnie taką pisownię.

Rozdzielnie zapisujemy m.in.:

• zestawienia, czyli tworzące całość znaczeniową połączenia składające się z dwóch lub więcej odrębnych wyrazów, np. boża krówka, czarna jagoda, mniej więcej, dzień dobry, sto dwadzieścia pięć;

• wyrażenia składające się z przysłówka oraz następującego po nim imiesłowu odmiennego lub przymiotnika, który jest przez ten przysłówek określany, np. dziko rosnący, świeżo malowane, zdalnie sterowana (uwaga: niektóre z nich się scaliły i są traktowane jako całość, warto wówczas zajrzeć do słownika);

• zestawienia, w których człon drugi określa pierwszy, np. artysta grafik (artysta tworzący przede wszystkim grafiki);

• wyrażenia przyimkowe, czyli połączenia przyimków z rzeczownikami, przysłówkami, zaimkami i liczebnikami, np. od dawna, nade mną, bez ustanku, po trzecie (wyjątki: dawne połączenia przyimkowe, które stały się zrostami, np. zatem, zarówno, dotychczas, nadaremnie, naprawdę);

• zaimki złożone, np. ten sam, tym samym, ktoś tam, skądś tam (wyjątki: zrosty, np. tamten);

• połączenia z indziej, np. gdzie indziej, kiedy indziej;

• spójnik że, np. właśnie że, tylko że;

• liczebnik ćwierć z rzeczownikami, np. ćwierć kilograma (gdy jednak jest częścią wyrazu złożonego, zapisujemy go łącznie, np. ćwierćwiecze).