Pisownia partykuły nie

Łączna i rozdzielna pisownia partykuły nie należy do złożonych zagadnień, nastręczających użytkownikom polszczyzny trudności. Jej właściwy zapis ułatwi znajomość poniższych reguł.

Partykuła to nieodmienna część mowy, która nadaje wypowiedziom określone znaczenie lub zabarwienie emocjonalne. Do partykuł zaliczamy np. niech, no, właśnie, nie, tylko, oby. 

Łączna pisownia partykuły nie

Partykułę nie piszemy łącznie z:

• rzeczownikami, np. niebezpieczeństwo, nieufność, nieuczciwość, nieumiejętność (jeśli partykuła nie poprzedza wyraz zaczynający się wielką literą, w zapisie stosujemy łącznik, np. nie-Polak, nie-Europejczyk, nie-Amerykanin);

• przymiotnikami w stopniu równym, np. nieładny, niebrzydki, nieszybki (wyjątek: konstrukcja ze spójnikiem ani, np. film nie długi ani nie krótki);

• imiesłowami przymiotnikowymi czynnymi i biernymi bez względu na to, w jakim są użyte znaczeniu (przymiotnikowym czy czasownikowym), np. nieoceniony, niepiszący, niepijący (wyjątki: konstrukcje będące wyraźnymi przeciwstawieniami, np. nie leżący, ale siedzący, oraz takie, w których ośrodkiem jest spójnik ani lub ni, np. nie pijący ani nie palący);

• przysłówkami utworzonymi od przymiotników, np. niedrogo, nieładnie, niełatwo, nietrudno, niemile.

Rozdzielna pisownia partykuły nie

Partykułę nie piszemy rozdzielnie przed:

• czasownikami, np. nie jestem, nie idzie, nie zrobił, nie napisała, nie chcieć, nie robić, nie omieszkać, nie dostawać (wyjątki: czasowniki utworzone od rzeczowników, w których występuje przedrostek nie-, np. niepokoić, oraz czasowniki: nienawidzić, niedowidzieć, niedomagać); odrębną kwestię stanowi pisownia niedosłyszeć lub nie dosłyszeć, która zależy od znaczenia, np. Maciej niedosłyszy (słabo słyszy) oraz Maciej nie dosłyszał dwóch ostatnich zdań prezentacji (nie słyszał);

• wyrazami mającymi znaczenie czasownikowe: brak, można, potrzeba, trzeba, wiadomo, wolno, np. nie wolno tu palić, nie trzeba było go długo szukać (wyjątek: niepodobna, np. niepodobna tego zrozumieć);

• imiesłowami przysłówkowymi zakończonymi na -ąc, -łszy, -wszy oraz formami nieosobowymi zakończonymi na -no, -to, np. nie mówiąc, nie dopiwszy, nie zjedzono, nie umyto;

• liczebnikami, np. nie jeden, nie trzynastu, nie pierwszy, nie cztery (wyjątek: niejeden w znaczeniu 'wielu');

• zaimkami, np. nie ja, nie on, nie ty, nie ten, nie tutaj (wyjątki: niektórzy, niewielu, nieco, niejaki, nieswój w znaczeniu 'niezdrów', niewiele);

• wyrażeniami przyimkowymi, np. nie w domu, nie po myśli, nie za długo (wyjątek: niezadługo w znaczeniu 'wkrótce');

• partykułami byle, lada, np. nie byle kto, nie lada wyzwanie;

• przysłówkami, które nie pochodzą od przymiotników, np. nie dziś, nie jutro, nie bardzo, nie całkiem (wyjątki: niebawem, nieraz w znaczeniu 'często', niezbyt);

• przymiotnikami i przysłówkami w stopniu wyższym i najwyższym, np. nie gorszy, nie najgorszy, nie szybciej, nie najszybciej (tego typu formy wyjątkowo zapisujemy łącznie, gdy przymiotnik lub przysłówek z partykułą nie oznacza wyraźną cechę przeciwstawną lub jeśli w ogóle nie występuje bez tej partykuły, co rozpoznajemy po tym, że cząstka naj- w stopniu najwyższym występuje w nich przed partykułą, a nie po niej, np. niegrzeczny – niegrzeczniejszy – najniegrzeczniejszy);

• przysłówkami wtedy, gdy, jeśli partykuła nie stanowi zaprzeczenie i wprowadza przeciwstawienie, np. nie dobrze, lecz cudownie;

• rzeczownikami, przymiotnikami i imiesłowami przymiotnikowymi, kiedy partykuła nie:

1. stanowi zaprzeczenie i wprowadza przeciwstawienie, np. anioł nie kobieta; nie droga, lecz ścieżka; narysowałaś to nie ładnie, lecz przepięknie;

2. występuje między identycznymi formami, tworząc wyrażenie uogólniające lub oddające niepewność, np. święto nie święto; drogi nie drogi;

3. występuje po przysłówkach bynajmniej i wcale, np. grupa roześmianych kobiet, bynajmniej nie dziewczynek; wcale nie śmieszny ten kawał;

4. konfrontuje dwa rzeczowniki, przymiotniki lub imiesłowy przymiotnikowe w celu pokazania, że zaprzeczany rzeczownik, przymiotnik lub imiesłów przymiotnikowy jest wyolbrzymiony lub nieprawdziwy, np. jest moim kolegą, ale nie przyjacielem; jest skrupulatny, ale nie pedantyczny;

• rzeczownikami, przymiotnikami i imiesłowami przymiotnikowymi poprzedzonymi wyrażeniami: gdyby nie, jeszcze nie, nawet nie, już nie, np. gdyby nie życzliwość Ani; to jeszcze nie sezon na grzyby; gdyby nie jej szybka reakcja;

• rzeczownikami pełniącymi funkcję orzecznika, np. nie szkoda mi zmarnowanych szans; nie sposób było to przewidzieć;

• przymiotnikami i imiesłowami przymiotnikowymi, gdy wyrażają cechę pośrednią, np. pracownik już nie młody, ale jeszcze nie stary.