Przypadki w języku polskim służą do wyrażania stosunków zachodzących między składnikami wypowiedzenia, a więc pomagają odróżnić podmiot od dopełnienia, okolicznika lub przydawki. Przez przypadki odmieniają się rzeczowniki, przymiotniki, imiesłowy przymiotnikowe, a także niektóre liczebniki i zaimki. Jak wygląda odmiana przez przypadki poszczególnych części mowy? Dowiesz się tego z poniższego artykułu.
Ile jest przypadków?
We współczesnej polszczyźnie mamy siedem przypadków. Są to: mianownik, dopełniacz, celownik, biernik, narzędnik, miejscownik i wołacz. Mają one pełne formy, ale mogą być także zapisywane w postaci skrótów (tak jak to zostało zrobione w pierwszym nawiasie).
Każdy z przypadków odpowiada na inne pytania. Aby łatwiej je zapamiętać, można posiłkować się dodatkowymi elementami, a dokładnie czasownikami, które zostały umieszczone w drugim nawiasie.
- Mianownik (M.) – kto? co? (jest)
- Dopełniacz (D.) – kogo? czego? (nie ma)
- Celownik (C.) – komu? czemu? (przyglądam się)
- Biernik (B.) – kogo? co? (widzę)
- Narzędnik (N.) – z kim? z czym? (idę)
- Miejscownik (Ms.) – o kim? o czym? (mówię)
- Wołacz (W.) – o!
Odmiana przez przypadki
Odmianę przez przypadki nazywamy deklinacją. Uczymy się jej już od najmłodszych lat, dobierając odpowiednie końcówki fleksyjne do wymawianych wyrazów, chociaż nawet nie zdajemy sobie z tego sprawy. Podczas odmiany przez przypadki temat wyrazu zostaje zawsze ten sam, zmianie ulega tylko jego końcówka. Zdarza się jednak, że w temacie mogą pojawić się pewne oboczności, czyli jedne głoski wymieniają się na inne. Bywa też tak, że niektóre formy nie mają odmiany, wówczas pojawia się tzw. końcówka zerowa (ø).
Samych końcówek należących do wzorca odmiany danej części mowy może być równie dobrze kilka, co czasami nastręcza nam trudności, np. wieczora/wieczoru. Wybór właściwej końcówki fleksyjnej zależy przede wszystkim od rodzaju gramatycznego, znaczenia wyrazu oraz zakończenia tematu.
Warto pamiętać o tym, że mianownik i wołacz w wielu wyrazach mają tę samą formę. Wołacz jest osobliwym przypadkiem, ponieważ nie wskazuje na związki w wypowiedzeniu, a jedynie jest formą rzeczownika używanego w funkcji apelu podczas zwracania się do innych (choć coraz częściej zastępowany jest przez mianownik).
Przykładowe wzorce odmiany przez przypadki
Zacznijmy od odmiany prostego rzeczownika ptak.
M. ptak / ptak-i
D. ptak-a / ptak-ów
C. ptak-owi / ptak-om
B. ptak-a / ptak-i
N. ptaki-em / ptak-ami
Ms. ptak-u / ptak-ach
W. ptak-u / ptak-i
Istnieją wyrazy, których odmiana może być znacznie bardziej kłopotliwa, jak np. imię, ponieważ jego temat ulega rozszerzeniu, bądź muzeum, gdzie nie dochodzi do odmiany w liczbie pojedynczej. Są również takie, które wcale się nie odmieniają, np. kiwi.
M. imi-ę / imion-a
D. imieni-a / imion-ø
C. imieni-u / imion-om
B. imi-ę / imion-a
N. imieni-em / imion-ami
Ms. imieni-u / imion-ach
W. imi-ę / imion-a
Tego typu przykładów można podawać bardzo wiele, ponieważ każdy wyraz podczas odmiany może „zachowywać się” inaczej.
Komentarze