Jakie są zasady pisowni Ż i RZ? We współczesnej polszczyźnie istnieje spółgłoska Ż, którą zapisujemy jako Ż lub połączenie liter RZ, co jest uzasadnione historycznie. W wyrazach, w których obecnie znajduje się RZ, niegdyś funkcjonowało miękkie R (R’), wciąż obecne w niektórych językach słowiańskich (np. rosyjskie morie, polskie morze). Z czasem, pod wpływem zmian zachodzących w wymowie, dołączyła do niego spółgłoska Ż. W jej sąsiedztwie miękkie R stopniowo zanikało, aż stało się zupełnie niesłyszalne.
Ż – zasady pisowni
Kiedy piszemy Ż? Otóż:
-
gdy wymienia się na DZ, np. koleżanki – koledzy, księża – księdza;
-
gdy wymienia się na G, np. książka – księga, odważnik – waga;
-
gdy wymienia się na H, np watażka – wataha, drużyna – druh;
-
gdy wymienia się na S, np. niżej – nisko, węższy – wąski;
-
gdy wymienia się na Z, np. każę – kazać, obrażony – obraza;
-
gdy wymienia się na Ź (ZI), np. zamrożony – mroźny, duży – duzi;
-
po literach R, L, Ł, np. rżnąć, zelżał, łże, małżonka (od tej reguły istnieją jednak wyjątki, np. współrzędny, półrzadki);
-
w partykułach zawierających -że lub -ż, np. jakże, wszakże, jakiż, niemalże;
-
po literze N w wyrazach zapożyczonych, np. branża, rewanż;
-
w takich wyrazach rodzimych, jak: gżegżółka, piegża, mżawka, wżdy, zawżdy;
-
w wyrazach zakończonych na -eż lub -aż (spójniki, rzeczowniki rodzaju żeńskiego lub wyrazy zapożyczone z języka francuskiego), np. młodzież, sprzedaż, chociaż, pejzaż.
RZ – zasady pisowni
Kiedy piszemy RZ? Otóż:
-
gdy wymienia się na R, np. marzec – marca, wierzyć – wiara;
-
gdy wymienia się na RR, np. mirze – mirra, Canberze – Canberra;
-
w końcówkach wyrazów: -erz, -arz, -mierz, -mistrz, np. harcerz, tancerz, mocarz, malarz, wodomierz, Włodzimierz, ogniomistrz, kapelmistrz (od tej reguły istnieją jednak pewne wyjątki, np. instruktarz (książka z instrukcjami), masarz (pracownik masarni);
-
po spółgłoskach: B, P, T, D, K, G, CH, J, W, np. przodek, brzeg, strzał, drzwi, krzak, rozgrzany, chrzan, obejrzeć (od tej reguły także istnieją wyjątki, gdzie w miejscu spodziewanego RZ pojawia się SZ, np. przedszkole, pszczoła, babsztyl, bukszpan, całokształt, kształcić, kształt, kształtny, odszkodowanie, wykształcenie, pszczoła, pszenica, pszenżyto, słupszczanin, hochsztapler, w tym w formach stopnia wyższego i najwyższego przymiotników utworzonych za pomocą przyrostka -szy, np. lepszy, najlepszy). Po wymienionych spółgłoskach wyjątkowo piszemy Ż, jeśli dodajemy do nich partykułę -że, np. zróbże, ugotujże, lub gdy rozpoczynający się literą Ż rdzeń wyrazu znajduje się po przedrostku zakończonym na jedną z tych spółgłosek, np. obżartuch, nadżerka.
Komentarze