Skrót to skrócona forma wyrazu, która występuje wyłącznie w języku pisanym. Skrótowcem określamy zaś wyraz, który powstał poprzez zestawienie pierwszych liter wieloczłonowej nazwy i jest używany w piśmie i języku mówionym. Zarówno w odniesieniu do skrótów, jak i skrótowców stosuje się określone zasady pisowni i reguły skracania, które należy znać, aby nie popełniać błędów.
Skróty – zasady pisowni, reguły skracania
Jakie są zasady pisowni skrótów i skrótowców? Jakie są reguły skracania? To zagadnienie dla wielu nie jest do końca jasne, dlatego poniżej wszystko dokładnie opisujemy.
Skróty utworzone od początkowej litery lub początkowych liter skracanego wyrazu - pisownia
Po skrótach, które zostały utworzone od początkowej litery lub początkowych liter skracanego wyrazu, zawsze stawiamy kropkę, np. o. (ojciec), r. (rok, rodzaj), al. (aleja), ul. (ulica).
Warto wiedzieć, że w języku polskim skrót pojedynczego wyrazu kończy się na spółgłoskę. Do wyjątków należą a. (albo) i o. (ojciec).
Jeżeli skrót kończy się na spółgłoskę miękką, której miękkość wskazuje następujące po niej i, to miękkości tej nie uwzględnia się w skrócie, np. godzina (godz., a nie godzi.), miesiąc (mies., a nie miesi.). Jeśli natomiast miękkość spółgłoski oznaczana jest znakiem diakrytycznym, to oznaczamy ją także w skrócie, np. żeń. (żeński).
W tekście pisanym nie wyróżniamy skrótów krojem czcionki ani wielkością liter. Należy pamiętać, że taką samą formę zapisu mogą przyjmować skróty odnoszące się do różnych wyrazów, np. r. (rok, rodzaj), wówczas znaczenie takiego skrótu odczytuje się z kontekstu.
Skróty nazw dwu- lub wielowyrazowych - pisownia
Szczególnym rodzajem skrótów utworzonych z początkowej litery lub początkowych liter są skróty nazw dwu- lub wielowyrazowych. Reguły ich skracania oraz pisownię regulują następujące zasady:
- gdy wyrazy następne rozpoczynają się od spółgłosek, po całym skrócie stawia się jedną kropkę, np. ds. (do spraw), cdn. (ciąg dalszy nastąpi), itd. (i tak dalej). W kilku przypadkach kropkę stawia się po skrócie każdego wyrazu, co ma ułatwiać rozróżnianie znaczeń, np. br. (bieżącego roku) i b.r. (bez roku, brak roku wydania).
- gdy drugi lub któryś z następnych wyrazów zaczyna się od samogłoski, to kropkę stawiamy po skrócie każdego z wyrazów, np. p.o. (pełniący obowiązki), m.in. (między innymi), o.o. (ograniczona odpowiedzialność). Takie same zasady obowiązują w skrótach wielowyrazowych nazw obcych, np. op.cit. (łac. opus citatum, opere citato – dzieło cytowane, w dziele cytowanym). Tutaj jednak możemy spotkać pewne wyjątki, czyli ac (łac. a capite – od głowy, od początku wiersza) oraz at (atmosfera techniczna). Co ważne, nigdy nie stawiamy spacji między skracanymi wyrazami, czyli np. piszemy m.in., a nie m. in.
Warto pamiętać, że jeśli na końcu zdania stoi zakończony kropką skrót, nie dodaje się kolejnej kropki, np. Z przyjaciółmi ze studiów założył spółkę z o.o.
Skróty jednostek monetarnych, miar i wag - pisownia
Po skrótach oznaczających polskie jednostki monetarne nie stawiamy kropki, np. zł (złoty), gr (grosz). Ale po skrótach oznaczających zagraniczne jednostki monetarne kropkę już należy postawić, np. dol. (dolar), kop. (kopiejka).
Kropki nie stawia się także po jednostkach miar i wag, np. kg (kilogram), l (litr), ha (hektar), m (metr).
Skróty składające się z pierwszej i ostatniej litery skracanego wyrazu - pisownia
Po tego typu skrótach nie stawia się kropki, jeśli mają formę mianownika, np. bp (biskup), dr (doktor). Ta reguła dotyczy także skrótów składających się z pierwszej i ostatniej litery danego wyrazu oraz jednej z liter środkowych będących spółgłoską, np. mgr (magister), płk (pułkownik), mjr (major).
W pozostałych przypadkach, czyli gdy skrót występuje w innej formie niż mianownik, kropkę należy postawić, np. Byłem dzisiaj na wykładzie dr. (doktora) Nowaka. Istnieje możliwość zastąpienia formy zakończonej kropką formą z dodaną końcówką fleksyjną danego przypadka, np. Byłem dzisiaj na wykładzie dra Nowaka. Jeśli skróty odnoszą się do kobiet, w przypadkach zależnych nie stawiamy kropki, np. Byłem dzisiaj na wykładzie dr Sandry Nowak.
Skróty oznaczające liczbę mnogą - pisownia
Aby oznaczyć liczbę mnogą, stosujemy skróty podwojone (to czy są zakończone kropką, czy nie, zależy od wymienionych wyżej reguł), np. Klasztor oo. (ojców) dominikanów. Gdy skróty są dłuższe, to się je powtarza, np. W sympozjum wezmą udział dr dr (doktorzy) Nowak i Kowalski, Z radością przyjęliśmy informację o sukcesie prof. prof. (profesorów) Kowalskiego i Nowaka.
Skróty typu mgr mgr (magistrzy), dr dr (doktorowie), mjr mjr (majorowie) itp. możemy także zapisywać w formie mgrzy, mgrowie (magistrzy, magistrowie), drzy, drowie (doktorzy, doktorowie), mjorowie (majorowie).
Inne rodzaje skrótów
Kropki nie stawiamy po:
-
skrótach używanych w matematyce i fizyce (mają one charakter międzynarodowy), np. R (rentgen), A (amper), t (czas);
-
symbolach pierwiastków chemicznych (także mają charakter międzynarodowy), np. O (tlen), C (wodór);
-
skrótach nazw gwiazdozbiorów, np. UMa (łac. Ursa Maior – Wielka Niedźwiedzica);
-
skrótach nazw ksiąg biblijnych, np. Rdz (Księga Rodzaju), Kpł (Księga Kapłańska);
-
większości skrótów wojskowych, np. ckm (ciężki karabin maszynowy).
Skrótowce – zasady pisowni, reguły skracania
Występujące w języku polskim skrótowce dzielimy na:
- skrótowce literowe, które są utworzone z pierwszych liter wyrazów skracanego wyrażenia, np. NBP (Narodowy Bank Polski, czyt. en-be-pe), PSL (Polskie Stronnictwo Ludowe, czyt. pe-es-el). Wymawiając skrótowce literowe, każdą literę czytamy oddzielnie. Wśród skrótowców literowych znajdziemy zarówno odmienne (ONZ, ONZ-etu, ONZ-ecie), jak i nieodmienne (NBP).
- skrótowce głoskowe, które także utworzone są z pierwszych liter wyrazów skracanego wyrażenia, np. ZUS (Zakład Ubezpieczeń Społecznych, czyt. zus), PAN (Polska Akademia Nauk, czyt. pan). Skrótowce głoskowe czytane są jako grupa głosek (jeden wyraz). Skrótowce głoskowe się odmieniają.
- skrótowce grupowe, które utworzone są z grup głosek (najczęściej pierwszych sylab) rozpoczynających wyrazy wchodzące w skład skracanej nazwy, np. Fablok (Fabryka Lokomotyw), Polfa (Polska Farmacja). Wielką literą zapisujemy tylko początek skrótowca. Co ważne, skrótowce grupowe są odmienne.
- skrótowce mieszane, które są połączeniami dwóch lub trzech wymienionych wyżej typów. Najważniejsze spośród nich to: skrótowce literowo-głoskowe, np. CBOS (Centrum Badania Opinii Społecznej, czyt. ce-bos), CPLiA (Centrala Przemysłu Ludowego i Artystycznego, czyt. cepelia); literowo-grupowe, np. PZKosz (Polski Związek Koszykówki, czyt. pe-zet-kosz); głoskowo-grupowe, np. Polmos (Polski Monopol Spirytusowy, czyt. pol-mos). Wszystkie z tych skrótowców są odmienne.
Pisownia skrótowców – wielkie i małe litery
Skrótowce literowe i głoskowe piszemy wielkimi literami. Pozostałe skrótowce mogą być pisane w całości wielkimi literami lub wielką literą na początku skrótowca. Zależy to od koncepcji przyjętej przez właściciela nazwy.
Jeśli w skrótowcach pojawiają się litery oznaczające przyimki lub spójniki, piszemy je małymi literami, np. PiS (Prawo i Sprawiedliwość), WSiP (Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne).
Jeżeli w skrótowcu występują litery oznaczające głoski wewnątrzwyrazowe, także zapisujemy je małymi literami, np. DzU RP (Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej).
Z kolei jeśli w skrótowcu występuje dwuznak ch, to piszemy go w ten sposób: duże C i małe h, np. ChRL (Chińska Republika Ludowa).
Odmiana skrótowców
Jeśli skrótowiec pisany wielkimi literami podlega odmianie, zaznaczamy to łącznikiem, a końcówkę fleksyjną zapisujemy małą literą, np. GOPR, GOPR-u. Skrótowce mające formę rzeczowników (Cepelia) odmieniamy w sposób standardowy, nie stosując dodatkowych znaków, np. Cepelia, Cepelię, o Cepelii.
Przykładowe wzory odmiany skrótowców
PAN, PAN-u, PAN-ie (po spółgłoskach twardych końcówkę fleksyjną piszemy małą literą i oddzielamy ją łącznikiem)
GOPR, GOPR-u, GOPR-ze (RZ zapisujemy jako R-z w przypadkach zależnych)
ONZ, ONZ-etu, ONZ-ecie (taką formę przyjmują skrótowce, które są zakończone literą Z wymawianą jako zet)
UJ, UJ-otu, UJ-ocie (ta sama zasada, co w przypadku litery Z, dotyczy skrótowców zakończonych na literę J)
NOT, NOT-u, o Nocie (skrótowce zakończone na literę T w miejscowniku przybierają odmienną formę, wielką literą zapisuje się tylko pierwszą głoskę)
ZIŁ, ZIŁ-u, o Zile (skrótowce zakończone na literę Ł zachowują się w miejscowniku podobnie jak te zakończone na literę T)
Pewex, Pewexu lub Peweksu, Pewexem lub Peweksem (skrótowce, które są zakończone w mianowniku na literę X, w przypadkach zależnych przyjmują rodzime -ks lub zachowują tematyczne -x)
Komentarze