Strona czasownika to jego określona forma, która pozwala na wskazanie, czy podmiot w zdaniu jest wykonawcą czynności, jej odbiorcą, czy jednocześnie wykonawcą i odbiorcą. Wybór strony czasownika wpływa tym samym na odbiór wyrażanych treści.
Co to jest strona?
Strona to kategoria fleksyjna czasownika, która określa stosunek między podmiotem i dopełnieniem a orzeczeniem. Służy do wyrażania zależności między wykonawcą czynności a jej przedmiotem. Stosowanie kategorii strony wpływa na odbiór wypowiedzi, kierując uwagę odbiorcy w stronę wykonawcy czynności, czynności lub przedmiotu czynności.
Strona czynna
Strona czynna oznacza proces, którego podmiotem jest wykonawca czynności. Wyrażana jest przez osobową formę czasownika, będącą orzeczeniem w zdaniu, w którym podmiot wykonuje czynność, np:
Ania czyta książkę (Ania – podmiot, czyta – orzeczenie).
Mama ugotowała obiad (Mama – podmiot, ugotowała – orzeczenie).
Krzysztof Kolumb odkrył Amerykę (Krzysztof Kolumb – podmiot, odkrył – orzeczenie).
Konstrukcja w stronie czynnej zwraca uwagę odbiorcy na wykonawcę czynności i samą czynność.
Strona bierna
Strona bierna oznacza czynność, której podmiotem jest przedmiot czynności. To forma czasownika będąca orzeczeniem w zdaniu, w którym podmiot jest odbiorcą czynności, np:
Książka jest czytana przez Anię.
Obiad został ugotowany przez mamę.
Ameryka została odkryta przez Krzysztofa Kolumba.
Konstrukcja w stronie biernej zwraca uwagę na przedmiot czynności (zrobioną rzecz). W języku polskim występuje zdecydowanie rzadziej niż strona czynna.
Strona zwrotna
Strona zwrotna oznacza czynność, której podmiot jest wykonawcą i odbiorcą czynności. Charakterystyczna dla strony zwrotnej jest forma czasownika z zaimkiem zwrotnym „się”, np:
Ania myje się.
Marek uczy się.
Jacek bawi się.
Czasowniki przechodnie i nieprzechodnie
Warunkiem zmiany strony czynnej w bierną jest przekształcenie czasownika w imiesłów przymiotnikowy bierny (np. czytać – czytana/czytany, zrobić – zrobiona/zrobiony). Nie wszystkie czasowniki dają jednak taką możliwość.
Czasowniki przechodnie to czasowniki, od których można utworzyć imiesłowy przymiotnikowe bierne, występują więc zarówno w stronie czynnej, jak i biernej, np:
Marek narysował drzewo (strona czynna) – Drzewo zostało narysowane przez Marka (strona bierna).
Kasia zrobiła zdjęcie (strona czynna) – Zdjęcie zostało zrobione przez Kasię (strona bierna).
Czasowniki, od których nie da się utworzyć imiesłowów przymiotnikowych biernych, to natomiast czasowniki nieprzechodnie, występujące tylko w stronie czynnej. To np. siedzieć, spać, leżeć, patrzeć.
Przekształcenie strony czynnej na bierną i odwrotnie – jak to zrobić?
Zmiana strony czynnej na bierną wymaga przekształcenia czasownika w imiesłów przymiotnikowy bierny, np:
Jurek naprawił samochód (strona czynna) – Samochód został naprawiony przez Jurka (strona bierna).
Charakterystyczną cechą konstrukcji w stronie biernej jest obecność orzeczenia imiennego złożonego z imiesłowu przymiotnikowego biernego, czyli formy zakończonej na: –ny, –na, –ne , -ty, –ta, –te, np. czytana/y, zrobiona/y, napisana/y, złożona/y, rozpoczęta/y itd.), oraz łącznika w postaci osobowej formy czasowników takich jak: „być”, „stać się”, „zostać” (np. jest, został/została).
Zmiana strony biernej na czynną wymaga zastąpienia imiesłowu przymiotnikowego biernego osobową formą czasownika, np.
List został wysłany przez Hanię (strona bierna) – Hania wysłała list (strona czynna);
Wycieczka została zorganizowana przez dyrektora szkoły (strona bierna) – Dyrektor szkoły zorganizował wycieczkę (strona czynna).
Komentarze