W języku polskim zasady pisowni wielkich i małych liter w tekstach opierają są na czterech głównych kryteriach: składniowym, znaczeniowym, graficznym oraz uczuciowym/grzecznościowym. Dzięki temu artykułowi dowiesz się, w jakich sytuacjach można stosować zapis wielkimi literami, które sprawiają użytkownikom polszczyzny najwięcej trudności.
Użycie wielkiej litery ze względów składniowych
Wielką literę stosujemy:
-
na początku każdego zdania, a także na początku zdania następującego po kropce, np. Wstałem dziś wcześnie rano. Jutro jednak planuję pospać dłużej.
-
kiedy przytaczamy czyjąś wypowiedź, a cytat liczy co najmniej dwa zdania, np. Historię Tomasza Łęckiego Prus opisał w następujący sposób: Istotnie, pan Łęcki liczył w swoim rodzie całe szeregi senatorów. Ojciec jego jeszcze posiadał miliony, a on sam za młodu krocie. Jeśli cytat składa się z jednego zdania, możemy rozpoczynać go małą literą. Jeśli zaś jest fragmentem zdania, musimy rozpocząć go małą literą.
-
gdy następuje dłuższy opis lub długie wyliczenie, np. Pamiętam moment, w którym ujrzałem ją po raz pierwszy: Szła nieśpiesznie chodnikiem, zerkając to na telefon, to przed siebie. Jej stopy powoli odrywały się od ziemi i delikatnie opadały na płytki chodnika. Zwróciłem uwagę na jej buty, czarne, skórzane, z jasnymi klamerkami.
-
po pytajniku i wykrzykniku, np. Lubisz mnie? Tak bardzo, że trudno to opisać słowami! (czasem po tych znakach możemy napisać małą literę, gdy następujący po nich tekst stanowi kontynuację zdania pojedynczego, np. Halo! halo! tu jestem!).
Użycie wielkiej litery w poezji oraz ze względów graficznych
W polskiej poezji (sprzed lat) wielkie litery są stawiane tradycyjnie na początku każdego wersu. Z kolei w poezji współczesnej znacznie częściej stosowane jest kryterium składniowe. Oznacza to, że wielkie litery pojawiają się zgodnie z przedstawionymi powyżej regułami. W niektórych wierszach wielkie litery są stawiane tylko na początku (i w nazwach własnych) lub są całkowicie pomijane.
Zasady użycia dużych liter ze względów graficznych dopuszczają większą dowolność. Wielkie litery piszemy na początku tytułów książek, czasopism, filmów, sztuk teatralnych podtytułów, nagłówków w artykułach itp. Możemy jednak spotkać się z tytułami, hasłami i poleceniami pisanymi wyłącznie wielkimi literami. Taki zabieg stosowany jest często na afiszach, plakatach, tablicach informacyjnych i ostrzegawczych itp., np. WESELE (na afiszu ogłaszającym datę spektaklu).
Użycie wielkiej litery ze względów znaczeniowych
Wielką literą piszemy m.in.:
-
imiona i nazwiska ludzi, np. Jan Kowalski (także nazwy pospolite pełniące funkcję imion bohaterów literackich, np. Hrabia, bohater „Pana Tadeusza”);
-
imiona własne zwierząt, drzew, postaci fikcyjnych, bohaterów literackich, np. dąb Bartek, pies Azor, Kaczor Donald, Kopciuszek;
-
imiona bogów i istot mitologicznych (jednostkowe i zbiorowe), np. Zeus, Loki, Cerber, Parki, Gracje;
-
przezwiska, przydomki i pseudonimy ludzi, np. Krzywousty, Rębajło, Bolesław Prus (jeśli w pseudonimie występuje przyimek, to przyimek ten zapisujemy małą literą, np. Katarzyna ze Sieny);
-
imiona i nazwiska ludzi użyte w znaczeniu przenośnym jako dzieło autora, np. Czy możesz pożyczyć mi Mickiewicza?;
-
nazwy mieszkańców części świata, np. Afrykanin, Europejka, i krajów, np. Polak, Norweżka;
-
nazwy członków narodów, ras i szczepów, np. Żyd, Zulus; należy pamiętać jednak o tym, że słowa te używane jako określenia pospolite zapisuje się małymi literami, np. żyd (wyznawca judaizmu);
-
nazwy mieszkańców terenów geograficznych, np. Kaszub, Katalonka, Bawarka;
-
nazwy hipotetycznych mieszkańców planet, np. Marsjanin;
-
nazwy dynastii, np. Jagiellonowie, Piastowie, Burbonowie;
-
kończące się na -owski, -owy, -in, -yn, -ów przymiotniki dzierżawcze odnoszące się do twórcy, autora, np. dramat Szekspirowski (napisany przez Szekspira). Jednak w znaczeniu określonego typu utworów literackich posłużymy się małymi literami: dramat szekspirowski;
-
nazwy istniejących w jednym egzemplarzu przedmiotów i zabytków, np. Brama Floriańska, Drzwi Gnieźnieńskie, Całun Turyński;
-
nazwy świąt i dni świątecznych (także tych dawnych i starożytnych), np. Boże Narodzenie, Środa Popielcowa, Dionizje;
-
nazwy imprez, którym nadano specjalne tytuły, np. XVII Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina (przyimki występujące w takich nazwach pisze się małą literą, np. Dzień bez Papierosa);
-
nazwy gazet, czasopism, serii wydawniczych, np. Dziennik Polski, Wiedza i Życie, Klasycy Malarstwa;
-
nazwy czcionek komputerowych i języków programowania, np. Times New Roman, Java;
-
nazwy programów telewizyjnych, słuchowisk, audycji, np. Wydarzenia (w wielowyrazowych nazwach wielką literą zapisuje się tylko pierwszy wyraz, np. Sensacje XX wieku, Kuchenne rewolucje; w nazwach audycji cyklicznych wszystkie człony (z wyjątkiem przyimków, spójników) piszemy wielkimi literami, np. Lista Przebojów Programu Trzeciego);
-
nazwy obiektów astronomicznych, np. Słońce;
-
nazwy państw, regionów, prowincji, miast, osiedli, wsi, np. Niemcy, Stany Zjednoczone Ameryki, Świętokrzyskie, Teksas, Kraków, Błonie;
-
jedno- i wielowyrazowe nazwy geograficzne, np. Rysy, Gubałówka, Naddniestrze;
-
nazwy indywidualne urzędów i władz, np. Trybunał Konstytucyjny, Ministerstwo Finansów;
-
nazwy indywidualne szpitali, szkół, urzędów, np. Szpital Specjalistyczny im. Ludwika Rydygiera w Krakowie;
-
nazwy indywidualne zespołów muzycznych, drużyn sportowych itp., np. Lady Pank, Dżem, Wisła Kraków;
-
nazwy orderów i odznaczeń, np. Order Orła Białego, Górska Odznaka Turystyczna, oraz nazwy nagród (jeśli w wielowyrazowej nazwie drugi człon ma formę dopełniacza lub jest określeniem przymiotnikowym, zapisujemy go wielką literą, np. Nagroda Nobla, Olkuska Nagroda Artystyczna, a jeśli nazwa nagrody ma formę mianownika, samo słowo „nagroda” zapisujemy małą literą, np. nagroda World Press Photo;
-
nazwy firm, marek i typów wyrobów przemysłowych, np. Audi, Adidas.
Użycie wielkiej litery ze względów uczuciowych/grzecznościowych
Wielkich liter możemy używać również ze względów uczuciowych i grzecznościowych. Najczęściej spotykanym przykładem jest rozpoczynanie wielką literą zaimków w korespondencji (Piszę do Ciebie…). Z takim zapisem możemy spotkać się także w podaniach (np. Panie Dyrektorze, zwracam się z prośbą…).
Niekiedy wielkimi literami zapisuje się również nazwy ważnych wydarzeń z historii Polski (np. Powstanie Warszawskie) lub terminy patriotyczne (Ojczyzna). Jest to dozwolone, lecz zaleca się stosowanie małych liter. Wyjątkami są poetyckie lub opisowe nazwy ważnych wydarzeń, np. Wiosna Ludów, Cud nad Wisłą, oraz nazwy miesięcy używane w odniesieniu do wydarzeń z najnowszej historii Polski, np. Grudzień ’70.
Komentarze