Zdania pojedyncze to wypowiedzenia, które zawierają tylko jedno orzeczenie. Składają się przede wszystkim z podmiotu i orzeczenia, które tworzą związek główny. Często zawierają też inne części zdania (przydawkę, dopełnienie lub okolicznik), przekazujące więcej informacji oraz dookreślające przedstawione treści.
Podział zdań pojedynczych
Zdania pojedyncze dzielimy na:
- zdania nierozwinięte - posiadają tylko podmiot i orzeczenie, np. Dziewczynka śpiewa;
- zdania rozwinięte - składają się z podmiotu, orzeczenia oraz innych części zdania, np. Mała dziewczynka ślicznie śpiewa.
Związki wyrazowe w zdaniach pojedynczych
Mimo że zdania pojedyncze są prostymi, łatwymi w odbiorze konstrukcjami, to w ich obrębie zachodzą różne relacje wyrazowe, które nazywamy związkami wyrazowymi (lub składniowymi).
Związek wyrazowy składa się z wyrazów łączących się ze sobą w stosunku współrzędnym (wyrazy nie określają się nawzajem) lub w stosunku nadrzędno-podrzędnym - wówczas możemy mówić o związku zgody, rządu i przynależności.
Związek zgody
W tym przypadku wyraz określający (podrzędny) jest dostosowywany do formy gramatycznej (rodzaju, liczby i przypadku) wyrazu określanego (nadrzędnego). Związek zgody zachodzi między rzeczownikami a określającymi je wyrazami (przymiotnikami lub liczebnikami).
Przykłady: miłe dziecko, czarny kot, z dużym chłopcem, o ślicznej dziewczynce
Związek rządu
Wyraz nadrzędny ma ustaloną postać bez względu na formę wyrazu podrzędnego. Związkiem rządu w języku polskim jest związek główny, czyli połączenie podmiotu z orzeczeniem.
Przykład: słuchać/słuchając/słuchałam/słuchaliśmy muzyki
Związek rządu może zachodzić również między:
- rzeczownikiem a wyrażeniem przyimkowym, np. spodnie w kratkę;
- czasownikiem a dopełnieniem, np. pożyczyłem pieniądze;
- rzeczownikami, gdy jeden określa własność drugiego, np. zeszyt ucznia;
Związek przynależności
W tym przypadku wyraz podrzędny jest wyrazem nieodmiennym, dlatego nie przybiera formy wyrazu nadrzędnego (zazwyczaj czasownika).
Przykłady: czytam biegle, śpiewam głośno, stał daleko
A teraz sprawdź swoją wiedzę i zrób zadanie!
Komentarze