W języku polskim oprócz zdań pojedynczych występują też zdania złożone. Jak sama nazwa wskazuje, są one zbudowane z kilku zdań składowych, czyli zawierają więcej niż jedno orzeczenie. Za ich pomocą można przekazać bardzo wiele różnych informacji, dlatego są często spotykane we wszelkiego rodzaju tekstach.
Podział zdań złożonych
Zdania złożone dzielimy na:
- zdania złożone podrzędnie;
- zdania złożone współrzędnie.
Zdania złożone podrzędnie
Zdanie złożone podrzędnie składa się ze zdania podrzędnego i nadrzędnego (nie mogą one istnieć samodzielnie, ponieważ wzajemnie się uzupełniają). Wówczas między wypowiedzeniami składowymi tworzy się swoista hierarchia.
Wyróżniamy następujące rodzaje zdań złożonych podrzędnie:
- przydawkowe – w tym przypadku zdanie podrzędne określa zdanie nadrzędne, np. Powtarza tyle słówek (ile?), ile zapamięta;
- dopełnieniowe – zdaniem nadrzędnym pytamy o zdanie podrzędne (za pomocą pytań przypadków zależnych), np. Czyta książki o tym (o czym?), co ją interesuje;
- okolicznikowe – pełni funkcję okolicznika zdania nadrzędnego; mamy kilka typów zdań okolicznikowych: miejsca, czasu, celu, przyczyny, warunku, sposobu, stopnia i miary, przyzwolenia, np. Powtarza słówka wtedy (kiedy?), kiedy ma czas (zdanie okolicznikowe czasu); Czyta książki (dlaczego?), ponieważ to lubi (zdanie okolicznikowe przyczyny);
- podmiotowe – w zdaniu nadrzędnym podmiot wyrażony jest zaimkiem ten, ta, to, a zdanie podrzędne odpowiada na pytania kto? co?, np. Wydawało mu się (co?), że usłyszał jakiś hałas;
- orzecznikowe – w zdaniu nadrzędnym orzecznik wyrażony jest zaimkiem taki, taka, takie, a zdanie podrzędne odpowiada na pytania jaki jest? kim jest? czym jest?, np. Jestem taki (jaki jest?), jaki byłem zawsze.
Zdania złożone współrzędnie
Zdanie złożone współrzędnie różni się od zdania złożonego podrzędnie tym, że jego części składowe, czyli zdanie podrzędne i nadrzędne, mogą istnieć jako samodzielne zdania, ponieważ nie określają się wzajemnie. Każde następne zdanie wnosi coś do treści poprzedniego.
Istnieje kilka rodzajów zdań złożonych współrzędnie:
- łączne – czynności współistnieją ze sobą, dzieją się w tym samym czasie i w tej samej przestrzeni; zdania są połączone za pomocą spójników łącznych i, oraz, tudzież lub bezspójnikowo, np. Powtarza słówka i słucha muzyki;
- rozłączne – czynności wykluczają się wzajemnie; zdania są połączone za pomocą spójników rozłącznych lub, albo, bądź, czy, np. Posłucham muzyki albo pójdę na spacer;
- przeciwstawne – czynności przeciwstawiają się sobie; zdania są połączone za pomocą spójników przeciwstawnych ale, lecz, jednak, zaś, np. Ugotował obiad, ale nie posprzątał pokoju;
- wynikowe – jedna czynność wynika z drugiej; zdania są połączone za pomocą spójników wynikowych więc, toteż, zatem, dlatego, np. Zaczął się uczyć, dlatego ściszył muzykę.
Komentarze