Rzeczownik

Rzeczownik jest odmienną częścią mowy, która nazywa m.in. osoby, rzeczy, obiekty, rośliny, zwierzęta, miejsca i pojęcia abstrakcyjne. Odpowiada na pytania: kto? co? W zdaniu pełni przede wszystkim funkcję podmiotu (może być też dopełnieniem, przydawką lub okolicznikiem).

Podział rzeczowników

Rzeczowniki możemy podzielić na różne grupy, biorąc pod uwagę określone cechy: żywotność, indywidualność i materialność. 

Podział rzeczowników ze względu na żywotność

Rzeczowniki żywotne dzielą się na:

• osobowe (nazywające ludzi), np. ojciec, syn, dziadek, teściowa;

• nieosobowe (nazywające zwierzęta), np. pies, kot, słoń.

Rzeczowniki nieżywotne nazywają przedmioty, cechy, zjawiska i uczucia, np. szklanka, czajnik, piękno, delikatność, burza, zamieć, miłość, nienawiść.

Podział rzeczowników ze względu na indywidualność

Rzeczowniki własne – nazwy konkretnych osób, przedmiotów, miejsc itp. Piszemy je wielką literą. Należą do nich m.in. imiona, nazwiska, pseudonimy, nazwy narodowości, instytucji i organizacji, tytuły książek i czasopism, np. Jan, Kowalski, Anglik, Uniwersytet Jagielloński, W pustyni i w puszczy.

Rzeczowniki pospolite – do tej grupy należą pozostałe rzeczowniki, które piszemy małą literą, np. urząd, człowiek, koszyk, owca.

Podział rzeczowników ze względu na materialność

Rzeczowniki konkretne – nazywają wszystko, czego możemy doświadczyć za pomocą zmysłów, np. woda, miód, piasek, huk, szum.

Rzeczowniki abstrakcyjne – nazywają to, czego nie możemy doświadczyć zmysłami, np. nadzieja, myśl, pamięć. 

Rodzaje rzeczowników

Rzeczowniki w liczbie pojedynczej występują w rodzaju:

• męskim, np. mężczyzna;

• żeńskim, np. dziewczyna;

• nijakim, np. dziecko.

Natomiast w liczbie mnogiej występują w rodzaju:

• męskoosobowym (rzeczowniki, które łączą się z formą ci), np. (ci) robotnicy;

• niemęskoosobowym (rzeczowniki, które łączą się z formą te), np. (te) samochody.

Należy pamiętać, że rzeczownik nie odmienia się przez rodzaje – rodzaj jest mu przypisany na stałe. Aby określić rodzaj rzeczownika, należy go sprowadzić do formy podstawowej, czyli mianownika.

Odmiana rzeczowników

Rzeczowniki odmieniają się przez:

• przypadki, np. kot (mianownik – kto? co?), kota (dopełniacz – kogo? czego?), kotu (celownik – komu? czemu?), kota (biernik – kogo? co?), z kotem (narzędnik – z kim? z czym?), o kocie (miejscownik – o kim? o czym?), kocie! (wołacz – o!);

• liczby, np. kot (liczba pojedyncza), koty (liczba mnoga).

Istnieją rzeczowniki, które mają tylko liczbę pojedynczą, np. zazdrość, młodzież, duchowieństwo, a także takie, które mają tylko liczbę mnogą, np. drzwi, skrzypce, spodnie.

Odmianę przez przypadki nazywamy deklinacją. Rzeczownik ma trzy podstawowe deklinacje: żeńską, męską i nijaką (istnieje jeszcze deklinacja mieszana).

Nie wszystkie rzeczowniki podlegają odmianie (nazywamy je nieodmiennymi), np. kakao, kiwi, mango, jury, safari, tabu.

Niektóre rzeczowniki z kolei odmieniają się tylko w liczbie mnogiej, np. gimnazjum (lp.) – gimnazja (lm.), akwarium (lp.) – akwaria (lm.).